Empezando co tema da auga

O martes pasado quedamos o grupo AUGA para botar a andar isto da caracterización fisico-química da auga de Mugardos.

Xa empezamos a ver as primeiras contribucións dos integrantes do grupo no drive que montamos para centralizar a información dispoñible na rede sobre a auga. Así saberemos un pouco máis deste tema e estaremos mellor preparados para afrontalo.

Pero xa había gañas de empezar a "fuchicar" con aparellos e reactivos varios e puxémonos mans á obra.

Co gallo de determinar a cantidade de osíxeno que estaba presente na auga iniciamos una serie que reaccións en cadea que nos permitisen cuantificar este parámetro.

Lembramos que saber o osíxeno presente na auga ten importantes repercusións para os seres que viven nela.

Para descubrilo puxemos en práctica o método clásico de Winkler, con algunha pequena variación metodolóxica (Alsterberg). Agora pasamos a contarvos en que consistiu...

O primeiro foi tomar unha mostra de auga nun bote de cristal cun volume fixo. Moi importante neste paso era encher de auga ata desbordar, despois de enxaugar 3 veces. Así ao tapar sae a auga que non cabe dentro e non deixa nin unha burbulla de aire no seu interior. Isto é fundamental porque nós queremos avaliar a presenza de osíxeno na auga e non no aire das burbullas. E sobre esa mostra engadíronse 5 pingas dunha disolución de sulfato de manganeso que ten un aspecto leitoso.

A continuación introducimos no bote outras 5 dunha disolución que contén unha mestura dun composto básico (hidróxido de potasio), azida de sodio e ioduro de potasio e logo axitamos enerxicamente.

Vemos que aparece unha especie de precipitado de cor café que vai caendo ao  fondo. Este é o sinal claro de que a cousa vai ben. O manganeso oxidouse co osíxeno presente na auga grazas ao pH básico proporcionado polo hidróxido de potasio, e formou este composto cor café que é unha especie de óxido-hidróxido.

Agora podemos dicir que o osíxeno que había disolto xa non está como tal senón que está formando parte dun composto diferente.

O seguinte paso será engadir 10 pingas de ácido sulfúrico e axitar.

Este medio ácido vai permitir que o composto que ten o manganeso en estado de oxidación +4 reaccione co ioduro de potasio engadido no paso anterior e volva a reducirse a manganeso +2 oxidándose o ioduro a iodo.

Como consecuencia desaparece a turbidez no medio e adquire unha cor amarela que nos resulta bastante familiar porque é debida ao iodo producido, que é o que contén o "betadine" que lle botamos á feridas para desinfectar.

Neste caso a cor non era tan pronunciada, o cal xa evidenciaba que moito iodo non había...

Como etapa final o grupo AUGA empregou unha das técnicas máis importantes que temos na química que é a valoración. En poucas palabras consiste en facer reaccionar unha cantidade fixa e coñecida dun composto con outro composto que se vai engadindo pouco a pouco desde unha xiringa, unha pipeta, unha bureta, calquera utensilio que non proporcione unha medida de volume o más precisa posible. A adición remátase normalmente cando se observa un drástico cambio de cor. 

Neste caso concreto a valoración é redox, é dicir está protagonizada por un axente oxidante (iodo) e outro redutor (tiosulfato de sodio). 

Para que se vexa ben o punto final da valoración engadimos amidón que lle deu unha cor azulada ao medio ao unirse ao iodo presente

O tiosulfato de sodio engadímolo desde unha xiringa moi precisa ata que esa cor azul desapareceu de súpeto, o cal ocorreu cuns 0,5 mL aproximadamente.

As cantidades engadidas e o volume da mostra contida no frasco xa estaban prefixadas de tal xeito que se o volume determinado MULTIPLICADO POR 10 xa nos proporcionaba o valor da concentración de osíxeno en auga. 

Neste caso polo tanto estamos perante unha auga que contén 5mg/L de osíxeno.

Para alguén que non teña moitos coñecementos de química pode que o proceso sexa complicado de entender...a verdade, para que nos imos enganar: é a pura verdade. É máis, incluso para os que saben algo de química, escribir todas as reaccións que van tendo lugar unha detrás doutra non é doado.

Pero podémonos quedar co resumo xeral e o resultado final que é o que nos importa:

"O osíxeno da auga non o determinamos directamente senón que o fixamos pero convertido noutro composto, o cal cuantificamos mediante unha valoración redox. Así sabendo a cantidade de un sabemos a cantidade do outro".

Por certo o resultado obtido está no límite da hipoxia, é dicir, que é un auga con pouco osíxeno.

De todos os xeitos non convén extraer conclusións precipitadas por que é preciso asegurar a reproducibilidade do método, e para iso haberá que repetir máis veces as medicións.

Neste primeiro ensaio o importante non era o resultado senón adquirir as destrezas básicas para o uso do kit de medición.

¿Ves o punto de vista científico nisto?

A profesora Marta González está a traballar co alumnado de FP básica, no módulo de Prevención de Riscos Laborais, a materia de Itinerario Persoal para a Empregabilidade. 

A versatilidade da mesma permite facer fincapé en aspectos relacionados coa saúde, coa actuación en casos de de emerxencia...

¿Lexislación ou sentidiño común? ¿Papeleo ou control de variables e toma de decisións? ¿Un café cun avogado ou cun científico?...

Esa teima de compartimentar e estruturar o saber lévanos a perder perspectiva global. Hai cousas que precisan traballar aspectos desde diferentes puntos de vista. De aí que a ciencia sempre é un valor seguro ao que acudir se estamos a falar de inxesta de alcohol,  minimizar riscos, prestar auxilio en caso de emerxencia...

A idea era partir de cero e explorar primeiro ese concepto aparentemente tan sinxelo que denominamos SAÚDE. 

¿Porqué non saír á rúa e facer unha simple entrevista? Ao mellor, aproveitando que o Pisuerga pasa por Valladolid aprendemos a preguntar as cousas con  respecto e educación...

Para complementar o tema botouse man dunha serie de vídeos curtos sobre un caso de inxesta de alcohol por parte dunha rapaza ao que seus pais lle deron permiso para beber...pero que a cousa se lle foi das mans...

Non hai nada como picar un pouco onde escoce para provocar a reacción do público...e claro...empezaron a saír a flote cousiñas...

Para Marta isto precisaba de afondamento máis intenso porque había que esnaquizar falsos mitos que podían levar a tomar decisións erróneas nisto de beber alcohol...

Botou man dunha técnica de traballo que permite a intervención de todos en pequenos grupos e períodos de tempo pequenos para permitir falar todos e escoitar todos...soemos chamarlle a isto técnica MICROLAB.

¿Sabedes que cousas teñen moitos adolescentes asumido nas súas cabezas como verdade? Aí vai un exemplo...

O mellor de detectar este tipo de situacións é que nos vale para loitar contra OS FALSOS MITOS...unha especie de cancro que moitas veces sufrimos en ciencia e que consume moito do noso esforzo por facer chegar a verdade obxectiva e demostrable á xente.

Para que quedaran claras esas verdades Marta apoiouse en recursos visuais, que sempre fan que todo quede máis asentado no noso cerebro, para construír unhas metáforas (bueno, metáforas, metáforas...son imaxes absolutamente explícitas que transmiten rapidamente a mensaxe que agochan)

Superado o MOMENTO PSEUDOCIENCIA pasaron a algo máis práctico e que sempre andamos descoidando pero que nun determinado momento pode salvar as nosas vidas ou a dos demais.

Os primeiros auxilios é un saber que debería formar parte do currículo de tódalas materias aínda que fose de xeito transversal.

Coa axuda de Bea, a nosa coidadora do centro e dos bonecos e voluntarios pertinentes, aprenderon técnicas de reanimación cardio pulmonar, de obstrución da vía aérea, o protocolo PAS (Protexe, Avisa, Socorre), como actuar perante a picadura dunha serpe ou algo moi básico que non facemos moi ben, nin nas nosas casas: como ter unha botica de primeiros auxilios ben equipada .

Ciencia rápida para solucións rápidas...non todo van ser divagacións mentais sobre problemas complexos. A compoñente práctica da ciencia sempre debe ser un dos camiños que poder tomar nesta andaina que nos leva a poder comprender mellor todo o que nos rodea.

Grazas Marta por lembrarllo a esta rapazada de FP básica e poñer un grao máis de area nesta labor.