Empezando co tema da auga

O martes pasado quedamos o grupo AUGA para botar a andar isto da caracterización fisico-química da auga de Mugardos.

Xa empezamos a ver as primeiras contribucións dos integrantes do grupo no drive que montamos para centralizar a información dispoñible na rede sobre a auga. Así saberemos un pouco máis deste tema e estaremos mellor preparados para afrontalo.

Pero xa había gañas de empezar a "fuchicar" con aparellos e reactivos varios e puxémonos mans á obra.

Co gallo de determinar a cantidade de osíxeno que estaba presente na auga iniciamos una serie que reaccións en cadea que nos permitisen cuantificar este parámetro.

Lembramos que saber o osíxeno presente na auga ten importantes repercusións para os seres que viven nela.

Para descubrilo puxemos en práctica o método clásico de Winkler, con algunha pequena variación metodolóxica (Alsterberg). Agora pasamos a contarvos en que consistiu...

O primeiro foi tomar unha mostra de auga nun bote de cristal cun volume fixo. Moi importante neste paso era encher de auga ata desbordar, despois de enxaugar 3 veces. Así ao tapar sae a auga que non cabe dentro e non deixa nin unha burbulla de aire no seu interior. Isto é fundamental porque nós queremos avaliar a presenza de osíxeno na auga e non no aire das burbullas. E sobre esa mostra engadíronse 5 pingas dunha disolución de sulfato de manganeso que ten un aspecto leitoso.

A continuación introducimos no bote outras 5 dunha disolución que contén unha mestura dun composto básico (hidróxido de potasio), azida de sodio e ioduro de potasio e logo axitamos enerxicamente.

Vemos que aparece unha especie de precipitado de cor café que vai caendo ao  fondo. Este é o sinal claro de que a cousa vai ben. O manganeso oxidouse co osíxeno presente na auga grazas ao pH básico proporcionado polo hidróxido de potasio, e formou este composto cor café que é unha especie de óxido-hidróxido.

Agora podemos dicir que o osíxeno que había disolto xa non está como tal senón que está formando parte dun composto diferente.

O seguinte paso será engadir 10 pingas de ácido sulfúrico e axitar.

Este medio ácido vai permitir que o composto que ten o manganeso en estado de oxidación +4 reaccione co ioduro de potasio engadido no paso anterior e volva a reducirse a manganeso +2 oxidándose o ioduro a iodo.

Como consecuencia desaparece a turbidez no medio e adquire unha cor amarela que nos resulta bastante familiar porque é debida ao iodo producido, que é o que contén o "betadine" que lle botamos á feridas para desinfectar.

Neste caso a cor non era tan pronunciada, o cal xa evidenciaba que moito iodo non había...

Como etapa final o grupo AUGA empregou unha das técnicas máis importantes que temos na química que é a valoración. En poucas palabras consiste en facer reaccionar unha cantidade fixa e coñecida dun composto con outro composto que se vai engadindo pouco a pouco desde unha xiringa, unha pipeta, unha bureta, calquera utensilio que non proporcione unha medida de volume o más precisa posible. A adición remátase normalmente cando se observa un drástico cambio de cor. 

Neste caso concreto a valoración é redox, é dicir está protagonizada por un axente oxidante (iodo) e outro redutor (tiosulfato de sodio). 

Para que se vexa ben o punto final da valoración engadimos amidón que lle deu unha cor azulada ao medio ao unirse ao iodo presente

O tiosulfato de sodio engadímolo desde unha xiringa moi precisa ata que esa cor azul desapareceu de súpeto, o cal ocorreu cuns 0,5 mL aproximadamente.

As cantidades engadidas e o volume da mostra contida no frasco xa estaban prefixadas de tal xeito que se o volume determinado MULTIPLICADO POR 10 xa nos proporcionaba o valor da concentración de osíxeno en auga. 

Neste caso polo tanto estamos perante unha auga que contén 5mg/L de osíxeno.

Para alguén que non teña moitos coñecementos de química pode que o proceso sexa complicado de entender...a verdade, para que nos imos enganar: é a pura verdade. É máis, incluso para os que saben algo de química, escribir todas as reaccións que van tendo lugar unha detrás doutra non é doado.

Pero podémonos quedar co resumo xeral e o resultado final que é o que nos importa:

"O osíxeno da auga non o determinamos directamente senón que o fixamos pero convertido noutro composto, o cal cuantificamos mediante unha valoración redox. Así sabendo a cantidade de un sabemos a cantidade do outro".

Por certo o resultado obtido está no límite da hipoxia, é dicir, que é un auga con pouco osíxeno.

De todos os xeitos non convén extraer conclusións precipitadas por que é preciso asegurar a reproducibilidade do método, e para iso haberá que repetir máis veces as medicións.

Neste primeiro ensaio o importante non era o resultado senón adquirir as destrezas básicas para o uso do kit de medición.

¿Ves o punto de vista científico nisto?

A profesora Marta González está a traballar co alumnado de FP básica, no módulo de Prevención de Riscos Laborais, a materia de Itinerario Persoal para a Empregabilidade. 

A versatilidade da mesma permite facer fincapé en aspectos relacionados coa saúde, coa actuación en casos de de emerxencia...

¿Lexislación ou sentidiño común? ¿Papeleo ou control de variables e toma de decisións? ¿Un café cun avogado ou cun científico?...

Esa teima de compartimentar e estruturar o saber lévanos a perder perspectiva global. Hai cousas que precisan traballar aspectos desde diferentes puntos de vista. De aí que a ciencia sempre é un valor seguro ao que acudir se estamos a falar de inxesta de alcohol,  minimizar riscos, prestar auxilio en caso de emerxencia...

A idea era partir de cero e explorar primeiro ese concepto aparentemente tan sinxelo que denominamos SAÚDE. 

¿Porqué non saír á rúa e facer unha simple entrevista? Ao mellor, aproveitando que o Pisuerga pasa por Valladolid aprendemos a preguntar as cousas con  respecto e educación...

Para complementar o tema botouse man dunha serie de vídeos curtos sobre un caso de inxesta de alcohol por parte dunha rapaza ao que seus pais lle deron permiso para beber...pero que a cousa se lle foi das mans...

Non hai nada como picar un pouco onde escoce para provocar a reacción do público...e claro...empezaron a saír a flote cousiñas...

Para Marta isto precisaba de afondamento máis intenso porque había que esnaquizar falsos mitos que podían levar a tomar decisións erróneas nisto de beber alcohol...

Botou man dunha técnica de traballo que permite a intervención de todos en pequenos grupos e períodos de tempo pequenos para permitir falar todos e escoitar todos...soemos chamarlle a isto técnica MICROLAB.

¿Sabedes que cousas teñen moitos adolescentes asumido nas súas cabezas como verdade? Aí vai un exemplo...

O mellor de detectar este tipo de situacións é que nos vale para loitar contra OS FALSOS MITOS...unha especie de cancro que moitas veces sufrimos en ciencia e que consume moito do noso esforzo por facer chegar a verdade obxectiva e demostrable á xente.

Para que quedaran claras esas verdades Marta apoiouse en recursos visuais, que sempre fan que todo quede máis asentado no noso cerebro, para construír unhas metáforas (bueno, metáforas, metáforas...son imaxes absolutamente explícitas que transmiten rapidamente a mensaxe que agochan)

Superado o MOMENTO PSEUDOCIENCIA pasaron a algo máis práctico e que sempre andamos descoidando pero que nun determinado momento pode salvar as nosas vidas ou a dos demais.

Os primeiros auxilios é un saber que debería formar parte do currículo de tódalas materias aínda que fose de xeito transversal.

Coa axuda de Bea, a nosa coidadora do centro e dos bonecos e voluntarios pertinentes, aprenderon técnicas de reanimación cardio pulmonar, de obstrución da vía aérea, o protocolo PAS (Protexe, Avisa, Socorre), como actuar perante a picadura dunha serpe ou algo moi básico que non facemos moi ben, nin nas nosas casas: como ter unha botica de primeiros auxilios ben equipada .

Ciencia rápida para solucións rápidas...non todo van ser divagacións mentais sobre problemas complexos. A compoñente práctica da ciencia sempre debe ser un dos camiños que poder tomar nesta andaina que nos leva a poder comprender mellor todo o que nos rodea.

Grazas Marta por lembrarllo a esta rapazada de FP básica e poñer un grao máis de area nesta labor. 

Decorando o samaín

Chega o Samaín (¿Ou é o jalowin? é que estas americanadas xa me fan dubidar...)

e as profesoras Laura, María Jesús e Rita puxeron aos artistas de 1º, 2º e 3º ESO a traballar para darlle un toque de cor y distinción á celebración.

Gusto había, capacidade tamén...co cal o resultado non podía ser outro máis ca este

Morcegos, bruxas everywhere ;-) (¿que tal Laura?)

Os nosos parabéns porque cada vez que nos fan algo con papel esta rapazada nos deixa alucinados.

Por certo para os cientificamente escépticos: a papiroflexia non é SOAMENTE una manifestación artística. É o resultado de todo un deseño cunha base matemática moi sólida...e pódovos asegurar que non tan doada (é que un servidor ao máximo que chega é a construír un avionciño de papel...que non sempre voa...)

O dito, parabéns. E non vos preocupedes que Laura e os seus secuaces ameazan con amosarnos máis deseños chulos en próximas celebracións

A AUGA...ESE BEN TAN PREZADO E TAN DESPREZADO

Arrancamos un ano máis desde o departamento de Física e Química a nosa pequena achega ao club de ciencias. 

Desta volta contamos con estes 7 valentes de 4ºESO.

O pasado martes 22 de Outubro reunímonos para falar, planificar, distribuir, un pouco de todo.

E como resumo, quedamos en estudiar algo tan coñecido por todos como é a auga...pero a aproximación iámola facer desde a física, a química, a bioloxía...un punto de vista moi científico, desde logo.

A idea é facer un estudo bastante amplo con datos obtidos mediante diferentes ensaios pero contextualizalo ben, e en base a eles intentar determinar a calidade da auga de traída de Mugardos, así como a do mar e a dun río...sempre que o tempo e o resto de actividades nolo permitan.

Resultado da investigación tamén nos propoñemos presentala nun formato de artigo de revista científica para así reproducir da maneira máis fidedigna posible o quefacer dos científicos.

Foi unha hora moi entretida onde ata puiden comprobar que hai materia prima suficiente para intentar explotar ao máximo estas pequenas vocacións científicas, porque non lles levou moito poñer en orde unha serie de debuxos cos pasos a seguir na utilización correcta do kit para determinar osíxeno en auga.

O dito...arrancamos con boas vibras.

 

MEDINDO A TEXTURA DUN SOLO CO ALUMNADO DE FP BÁSICA

Hoxe presentámosvos unha curiosa, sinxela e esclarecedora experiencia para saber que tipo de solo temos en canto a textura. É dicir, que tipo de partículas minerais constitúen ese solo. Normalmente esa constitución exprésase facendo referencia a tres materiais: arxila, limo e area. Segundo sexa a porcentaxe presente de cada un deles poderemos catalogar ese solo dun xeito ou outro a través do diagrama triangular da USDA (United States Department of Agriculture)

Para os máis profanos na materia como un servidor pode parecer cuestión baladí...pero para a xente que traballe en xardinaría resulta sempre un dato importante e básico coñecer esta composición, para sacarlle o mellor partido posible a ese solo de cara ao que queiramos plantar nel.

O profesor Pablo Gómez deseñou a experiencia co alumnado de FP básica I e os resultados foron moi positivos porque permitiron non só saber o tipo de solo que se traían entre mans, senón tamén amosou a súa capacidade para traballar en equipo e levar á práctica unha metodoloxía teórica.

despois que recibir as instrucións pertinentes puxéronse mans á obra. O primeiro sería coller o ancillo e introducir a mostra de terra no bote de cristal axeitado. Con fins máis ben relacionados coa conservación de alimentos John Landis Mason usou moito estes típicos frascos de cristal con tapón de rosca alá polo 1858. Fíxose tan famoso ao patentalos que poderedes atopar incluso que este método de caracterización de solos faise polo método do "Mason Jar". O que ven sendo o frasco de cristal de toda a vida, "pa que nos entendamos". Hai que ver o que son as patentes eh....

Pois aí os temos, collendo a terriña para o Mason Jar:

O segundo paso era introducir auga no bote, pechar ben e axitar con forza para que todos os elementos se mesturasen ben:

O seguinte protagonista non o puideron fotografar...porque era a gravidade. Resulta que é un pouco lenta e usa a súa arma máis potente, unha que poucos teñen: A PACIENCIA. Tivéronlle que dar un día para que rematase o seu traballo.

Iso sí, parece que cumpriu porque mirade que aspecto máis chulo tiña o bote ao día seguinte:

Onde semella haber unha soa cousa...resulta que polo menos había tres: un pouco de area no fondo, cuberta por outra de limo e para rematar, na parte superior quedaron as partículas menos densas, as que conforma a arxila.

Pero como non buscaban só un resultado cualitativo e visual, decidiron transformar isto en matemáticas...Ahá, pensabades que vos iades librar eh?. Pois non. É que é o que teñen as matemáticas, que serven para todo.

Pois nada, regra en man, lápiz e papel e alehop: a medir a altura de cada capa...¿doado non?

45 mm de area, 25 mm de limo e 5 cm de arxila.

Tampouco te rías tanto do fácil que foi. Ao mellor máis de un collía a regra e como aparecía por ali escrito "cm" a cabeciña acababa dando o resultado en cm...

O proceso de medida é unha das claves (á par que fonte de erro asegurado se o fas mal) na toma de datos. A sensibilidade do aparello empregado é importante tela en conta e nesta caso a regra proporcionada tiña unha precisión de décima de cm, ou sexa, mm. Conclusión: os rapaces expresaron os resultados correctamente.

Más non podía quedar aí a cousa porque saber que a nosa capa de area era de 45 mm dicía moito...ou non dicía nada, segundo como o mirases: ¿como era de grande o bote? porque non sería o mesmo que fose moi ancho que moi estreito...había que expresar os resultados do xeito máis axeitado, que neste caso era SEN UNIDADES (adimensinonal) Expresándoo en % eliminábamos este problema.

Para facer isto tiramos mal da proporcionalidade directa (si, outra vez as matemáticas...qué cruz..que sorte...)

Pois se toda a capa de terra medía 75mm de alto (100%), 45mm supoñían...un 60%.

Analogamente o limo supoñía un 33´3% e a arxila un 6´6%.

Agora si que os resultados podíaos entender calquera porque en termos de % enténdense moi ben as cousas.

O que xa non temos nin idea os que non estamos moi duchos na materia e o tipo de solo que implica esa combinación de porcentaxes.

Pero para todo hai arranxo...moita xente antes ca ti preguntouse o mesmo e un día decidiu catalogar os tipos de solo pensando en todas as posibles combinacións de porcentaxes de area, limo e arxila. Despois dun traballo estrito e meticuloso ocorréuselle presentar os resultados dun xeito máis atractivo e visual, e para iso fixo un triángulo no que cada compoñente faría o papel de cada lado do triángulo. Trazando as paralelas correspondentes a cada lado de 5% en 5% acabamos formando unha grella como esta onde poderemos catalogar as posibles combinacións finais

Espero que a explicación tan caseira do asunto non fixera que este triángulo de texturas se convertese máis ben nun triángulo das Bermudas que literalmente o tragase vivo...

Se non foi así, co triángulo nunha man e os resultados numéricos obtidos noutra, aquí vos amoso o resultado final da terra examinada:

Efectivamente: temos un solo FRANCO ARENOSO

O único que nos queda e darlle os nosos parabéns e Pablo e ao seu alumnado de FP básica I, por redondear un traballo moi bonito.

Un claro exemplo de ciencia. Algo onde debaixo dunha aparente sinxeleza de execución se agocha un intenso e sólido traballo matemático que obriga subrepticiamente a despregar máis coñecementos previos dos que un pensaba. 

Ao mellor liches rápido e non te decataches de que para facer ben o que propuxo Pablo tes que saber usar un aparello de medida, saber algo de proporcionalidade, pasar datos a unha gráfica e despois ler ben un resultado interpretando esa gráfica, e coidadiño que a gráfica non era como as que estas acostumado a ver...

A rapazada estaba contenta desde logo

Non era para menos;-)

 

0% 

COMEZANDO UNHA NOVA ANDAINA

Botou a andar o curso 2024-25. Novos proxectos, novas ilusións, novas responsabilidades. Pero aquí seguimos, ao pé do cañón, intentando transmitir o gusto polo facer científico. Desta volta seguiremos co noso club de ciencias, unha comunidade que non entende de compartimentos estancos e que abrangue a toda a comunidade educativa. Iremos enchendo a nosa caixiña científica con todas as actividades que se vaian desenvolvendo ao longo do curso e xa veredes canto suman moitas cousas pequenas.

Empezamos forte este ano porque onte venres 4 de Outubro a profesora de bioloxía Laura de Uña acompañou á súa clase de 3ºESO nunha viaxe ao máis profundo do mundo celular, ao mesmo núcleo, porque alí se atopaba ese supermacromoleculón que chamamos ADN que tantos misterios agocha...

Xuntos asistiron a unha sesión protagonizada por Marta de Gracia e María Herminia, da Asociación Española Contra o Cancro (AECC), na que, co gallo de extraer ADN do núcleo das células vexetais do amorodo, repasaron as etapas do método científico, ese manual que os que traballamos en ciencias xa temos interiorizado pero que convén explicitar de cando en vez, para ver cales son os piares sobre os que se sostén o noso traballo.

A sesión comezou cunha breve introducción sobre a labor que ven desenvolvendo a AECC, salientando a importancia que ten coñecer ben o ADN dunha especie para loitar contra as mutacións que poidan orixinar ese tan temidos tumores malignos.

Despois do cal puxéronse mans á obra machacando os amorodos dentro dunha bolsa de plástico e preparando unha mestura con sal, auga e deterxente.

Despois de botarlle na bolsa esa mestura aos amorodos machacados esperouse un tempo suficiente para que as membranas celulares acabaran de romper e filtrouse o contido a outro recipiente. 

Nese recipiente é donde finalmente se puideron ver unha especie de fios brancos que non eran outra cousa mais que o desexado ADN.

A experiencia saiu estupendamente científica porque tivo os seus atrancos que incitaron á formulación de máis hipóteses e á modificación das condicións experimentáis co obxectivo de que melloraran os resultados (¿Que tal se empregamos máis sal?...que tal se cambiamos amorodos por algo máis maduro como un plátano?...)

Non obstante demos por ben empregada a hora de ciencia. Como en todo bo informe científico que se precie non podíamos rematar sen os agradecementos pertinentes, que neste caso teñen uns protagonistas claros: todos os integrantes da AECC que fan unha extraordinaria e, ás veces nada gratificante, labor nesa eterna loita contra unha das lacras más importantes da nosa sociedade. Haberá que seguir confiando na ciencia e nos seus avances para que un día todos estes desvelos na procura dunha solución non sexan máis que un mal recordo.  

2ª FEIRA INTERCENTROS DE CIENCIAS

Este ano lanzámonos ao baleiro e organizamos unha feira de ciencias conxuntamente co IES Fernando Esquío de Neda (grazas María por servir de enlace)

Resultou ser un éxito de participación, implicación e organización. Cada ano nolo poñen máis difícil para superarnos.

Desde o blog non queda máis que agradecer a todos os artífices disto e sobre todo do enorme traballo que hai detrás. O Club de Ciencias, encabezado por Fabio González e secundado por Laura Viñas, Ana Polo, Ana Palmero, Pedro Cantero, un servidor e, por suposto, polo grupo tan especial e activo que temos de alumnado de 2º, 3º e 4ºESO, está contento e feliz de poñer punto e...seguido a esta labor tan bonita de divulgar a ciencia a todos os niveis.

Déixovos algunhas instantáneas do día, onde se pode apreciar a actividade levada a cabo polo noso alumnado e o de Neda.

Quero rematar o ano científico 2023-24 coa imaxe que creo que, na miña modesta opinión, debería ser o noso MODUS OPERANDI nisto que a veces chamamos traballar, outras ensinar, outras educar...

Gracias rapaces por lembrárnoslo...