Vestímonos de gala...

O luns 17 de marzo pola tarde tivemos o pracer de recibir no centro a David Ballesteros, un crack nisto da divulgación científica.

Durante máis de 3 horas fíxonos un percorrido pola química, pola bioloxía, pola tecnoloxía..pola ciencia en xeral, a través dunha serie de experimentos curiosos e sinxelos.

Empezamos cun reto que consistía en formar a estrutura máis alta posible cuns materiais moi rudimentarios. 

Despois tomounos algo o pelo co peixiño este sabio que sabía se estabamos a mentir ou non ;-)

Ambientamos despois a aula  metendo unhas luces ultravioleta que nos pode dar moito xogo coa rapazada, e unha cámara que nos amplía a realidade moitas veces e nola presenta dun xeito algo distinto a como nola presentan os nosos ollos, magnífico punto de partida para un debate físico-filosófico sobre a nosa percepción de todo o que nos rodea.

Tamén nos ensinou que non todas as plastilinas conducen a electricidade...ou que se pode fabricar rápidamente un imán caseiro.

Para rematar arroxou un pouco máis de luz (ultravioleta neste caso) sobre unhas gominolas de osiños moi coñecidas para liarnos un pouco coa nosa percepción das cores.

A tarde pasou rapidiña entre experimento e experimento e acabamos fabricando bombas de baño con ácido cítrico e xoias moi chulas con resina epoxi.

A verdade é que foi un pracer e un privilexio contar con David para pasar unha tarde entre ciencia na que aprendemos unhas cuantas cousas que de seguro que podemos insertar na aula coa rapazada.

A CAN DE MOR...

Imos a permitirnos esta licencia para honrar ao inefable Chiquito de la Calzada...

Resulta que o martes pasado pechamos a serie de análises de parámetros característicos da auga coa determinación de cloruros mediante o método de Mor...quero dicir MÖHR ;-)

Saber a cantidade de cloruros que contén unha auga pode que non sexa o máis crucial para coñecer a súa calidade...pero axuda.

A verdadeira razón para levalo a cabo coa rapazada é porque o método de Möhr é unha excelente oportunidade para practicar varias actuacións procedimentais químicas que contribúen en bo grao á súa formación científica.

De primeiras teñen que preparar disolucións. Concretamente 10 mL dunha de cromato de potasio (K2CrO4) ao 5% e 100mL dunha de nitrato de prata 0,01M.

O obxectivo é tratar a auga da nosa mostra con nitrato de prata porque se contén cloruros, estes van reaccionar inmediatamente coa prata para formar unha sal branquecina e insoluble chamada cloruro de prata que caerá ao fondo precipitada.

O bonito deste proceso é que se o acompañamos dunhas gotiñas de disolución  de cromato de potasio vai ter lugar un efecto moi chulo e significativo: cando xa non quede na disolución máis cloruro de precipitar, os ións prata elixirán a outro actor secundario para reaccionar: o cromato, que rapidamente formará cromato de prata, que ao ser rosáceo-vermello amosaramos moi claramente este punto. E isto é importante porque este punto marcará o final da reacción que nos interesa e mediante uns sinxelos cálculos químicos permitiranos determinar a cantidade de cloruros que había na nosa mostra de auga.

Fíxate tí se será curioso, bonito e importante este procedemento que vos acabo de contar que en  química ten nome propio: valoración complexométrica.

Para levala a cabo tense que poñer en marcha un mecanismo experimental moi concreto que implica o uso dunha bureta e un Erlenmeyer...os químicos saben do que falo porque é un dos procedementos  analíticos máis familiares dentro da profesión. Nel, como pasa moitas veces  en moitos ámbitos, o tipo máis importante é o máis insignificante...aquí unhas gotiñas do indicador daranos toda a información  que precisamos. Tinxirán o medio de reacción de amarelo...pero o seu dramático cambio a vermello porá fin ao proceso.

Pero por se fora pouco o que implicaba o proceso, había outro parámetro que agochado desde a sombra podía mandar todo á porra senón o controlábamos: o pH.

Resulta que esta reacción que vos acabo de contar entre os cloruros e a prata non se leva a cabo como queremos se o pH está por debaixo de 7 ou por riba de 10. Nesas zonas entran en xogo outras especies químicas que arruínan o noso proceso.

Por iso sacamos do armario a nosa consola VTT coa súa sonda de pH e, despois de comprobar cun tampón de pH 4 que medía ben, procedemos a medir o pH da nosa auga 

Non o esperábamos pero resulta que nos deu algo ácido (sobre 4...) polo que había que subilo.

Menos mal que temos unha solución: engadir bicarbonato de sodio sube o pH e non prexudica o proceso, así que alá fomos...

Un pouquiño nunha espátula foi suficiente para situar o valor de pH no rango desexado.

So quedaba poñerse mans á obra, suxeitar a bureta co nitrato de prata cunha man e abrir a chave para empezar a reacción. Decidimos non axitar a man e así usábamos o axitador magnético que resulta moi cómodo e eficaz. 

O resultado: para unha mostra de 10 mL de auga gastamos uns 28 mL de nitrato de prata 0,01M o cal nos di que a nosa auga contiña uns 1000mg/L, cantidade moi elevada para unha auga natural...MENOS MAL QUE NON ERA NATURAL senón unha disolución  feita adrede no laboratorio para practicar os pasos do método de Möhr...a próxima vez, co procedemento aprendido tocará facer unha medición real.

Refreshing todo o aprendido

Aproximábanse as vacacións de antroido e como a papiroflexia sempre é un bo motivo para xuntar ao grupo pois dito e feito: o martes 25 de febreiro as profesoras Laura Viñas, María Jesusa e Rita pasaron unha horiña cos seus papirofléxicos para sacar unha boa colección de lazos, trompos e paxariñas que sempre nos vén xenial para darlle un punto de elegancia ao centro ;-)

¡¡¡Mi madriña que pelos!!!

Que tire a primeira pedra o que nunca lle pasou que lavando ese pelazo para poñerse guapo...

acabou co pelo acartonado e teso como un pao

Ao mellor o que non sabías é que a auga que usas para estes menesteres pode ser o punto clave para conseguir un traballo perfecto.

Seguramente algunha vez oíches a expresión este auga é moi dura e aínda que a túa cabeciña dixo: "¿dura? se é líquida, como vai a ser dura..." e logo de 3 segundos pasaches páxina e aí o deixaches correr...pois moi mal. Xa sabes que cando te asaltan estas dúbidas o que tes que facer é saciar esa curiosidade.

Se o fixeras, algúns falaríanche desa cal que se acumula nas tuberías e que non é moi amiga dos lavavaixelas. Outros falaríanche diso que comentamos do pelo, que lle fai gastar un lote de champú para conseguir o mesmo efecto.

Pero se acudises a un químico comentaríache que os xabóns son unhas sales iónicas de ácidos graxos, pero os ións preferentes son os alcalinos, o sodio e o potasio xeralmente.

Pero cando eses ións son substituídos polos do grupo II (alcalinotérreos), principalmente calcio e magnesio, eses xabóns precipitan e tardan moito en dar escuma ao mesturarse coa auga.

Este fenómeno pon de manifesto un tipo de auga coa que resulta complicado formar xabóns, polo que tradicionalmente se lle chama dura.

Químicamente o parámetro da dureza reférese á concentración que ten unha auga en ións calcio e magnesio esencialmente. 

Para saber cómo é en canto a dureza a auga da traída de Mugardos empregamos un kit da casa Hanna que expresaba a dureza en mg/L de carbonato de calcio.

O proceso químico é relativamente sinxelo:

-Lévase o pH da mostra a unha zona bastante básica. Sobre 10 está ben. Desa xeito asegurámonos que todo o bicarbonato está en forma de carbonato. Neste senso un tampón amoníaco/amonio é o máis empregado. No noso kit, 5 gotas son suficientes.

-Engádese 1 gota dunha solución de calmagita. Este composto orgánico é a clave do proceso porque actúa de indicador. Cando xa non haxa máis ións calcio ou magnesio no medio reaccionará co reactivo quelante e cambiará drásticamente a cor do medio de vermello a azul.

-E por suposto o reactivo clave: o ácido etilén diamino tetraacético (EDTA). Un composto que cando atopa ións magnesio ou calcio no medio forma con eles un complexo vermello.

Pois así foi como saiu a cousa:

O primeiro que fixemos este martes 25 de febreiro foi medir o volume de mostra. Como non tiñamos nin idea da cantidade que iamos atopar pois empezamos por 5 mL. Logo de botarlle 5 gotiñas de tampón de pH e 1 de indicador deixamos preparada a mostra para a complexometría:

 

Enrasamos a xeringa co AEDT e empezamos a engadir

Ata que observamos un cambio de cor a azul e paramos

Neste caso gastamos 1 mL de AEDT e segundo as indicacións do kit había que multiplicar este resultado por 30 para obter a cantidade de carbonato de calcio en mg/L ou sexa: 30 mg/L.

Pero como este valor é moi pequeno decidimos aumentar a escala para cometer menos erro.

Fixemos unha segunda proba con 10 veces máis de mostra (50mL).

E obtivemos prácticamente o mesmo resultado: 1,1 mL de gasto, que multiplicado por 30 neste caso ofrece un resultado final de 33 mg/L.

Parece que todo resulta segundo o esperado: a auga de Mugardos é moi blanda, xa que o seu valor está comprendido entre 0 e 70.

Así que xa sabes, se non quedas cun peitado espectacular non lle botes a culpa á auga ;-)